دیه یکی از قوانین اسلام است که برای جبران خسارتی است که فردی به فرد دیگر وارد می‌کند که منجر به فوت یا نقص عضو وی می‌شود. دیه که به عنوان خون بها هم شناخته می‌شود برای جبران خسارت به فرد یا بازماندگان او پرداخت می‌شود. در حقیقت طبق قوانین اسلام هر کس که به عمد یا از روی غفلت و بی‌احتیاطی به جان، سلامتی یا مال کسی صدمه بزند مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود شناخته می‌شود.
دیه یکی از انواع مجازات‌های پیش‌بینی شده در قانون به حساب می‌آید. اگر فرد جرمی علیه جان، اعضای بدن و منافع اعضای شخص دیگری انجام بدهد باید دیه بپردازد. لازم به ذکر است اگر جرم عمدی باشد و در قانون مجازات قصاص برای آن در نظر گرفته نشده باشد هم باید دیه پرداخت شود.
علاوه بر این نرخ دیه یکی از عوامل بسیار مهم برخی از بیمه‌نامه‌ها مانند بیمه شخص ثالث، بیمه مسئولیت پزشکان، بیمه مسئولیت ساختمانی به شمار می‌آید. همانطور که می‌دانید بیمه شخص ثالث دو نوع پوشش مالی و جانی برای جبران خسارت در نظر گرفته‌اند. سقف پوشش جانی بر اساس نرخ دیه همان سال تعیین می‌شود و بیمه‌گر هیچ نقشی در افزایش یا کاهش آن ندارد.
با توجه به اهمیت دیه و نقش آن در تعیین خسارت جانی در این یادداشت به بررسی چگونگی محاسبه دیه و نرخ انواع دیه در سال ۱۴۰۰ خواهیم پرداخت. در ادامه با بیمه سل همراه باشید.
چگونگی محاسبه دیه
دیه سالانه توسط قوه قضائیه محاسبه و در ابتدای هر سال نرخ آن برای ماه‌های معمولی و ماه‌های حرام اعلام می‌شود. بر اساس قانون مجازات اسلامی نرخ دیه انسان کامل بر اساس نرخ روز صد نفر شتر سالم تعیین می‌شود. برخلاف باور عموم نرخ دیه ماه‌های حرام دو برابر نرخ دیه ماه‌های عادی نیست. در حقیقت برای تعیین نرخ دیه در ماه‌های حرام یک سوم نرخ دیه ماه‌های عادی به آن اضافه می‌شود که به اصطلاح به آن تغلیظ دیه در ماه‌های حرام گفته می‌شود.
ماه‌های حرام سال‌های قمری عبارتند از:
- محرم
- ذی‌القعده
- ذی‌الحجه
- رجب
لازم به ذکر است که معیار آغاز و پایان ماه‌های حرام مغرب شرعی است. این بدان معنی است که ماه رجب از مغرب شرعی روز آخر ماه جمادی‌الثانی آغاز و در مغرب آخرین روز ماه به پایان می‌رسد. به طور کلی معادل شمسی ماه‌های قمری در سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است:
- شروع ماه محرم ۱۹ مرداد و پایان آن ۱۶ شهریور است.
- شروع ذی‌القعده از ۲۲ خرداد است که در ۲۰ تیر به پایان می‌رسد.
- ذی‌الحجه از ۲۱ تیر آغاز شده و در ۱۸ مرداد به پایان می‌رسد.
- شروع رجب ۱۴ بهمن و پایان آن ۱۲ اسفند است.
بر اساس اعلام قوه قضائیه نرخ دیه کامل یک مرد مسلمان در ماه‌های عادی سال ۱۴۰۰ برابر با ۴۸۰ میلیون تومان است. از این رو با اضافه کردن یک سوم این مبلغ نرخ دیه کامل یک مرد مسلمان در ماه‌های حرام در سال ۱۴۰۰ برابر با ۶۴۰ میلیون تومان است.
همانطور که می‌دانید جراحت انواع مختلفی دارد. از یک خراش ساده و سطحی تا یک بریدگی عمیق به عنوان جراحت شناخته می‌شوند و بر اساس عمق آسیب وارده نرخ دیه محاسبه می‌شود. لازم به ذکر است که در محاسبه‌ی میزان دیه طول زخم و تعداد بخیه در محاسبه اهمیت چندانی ندارند و مهم‌ترین عامل محاسبه دیه عمق جراحت و میزان آسیب است.
محاسبه دیه در این شرایط بسیار حساس و تخصصی است که توسط کارشناسان در پزشکی قانونی انجام می‌شود.
برابری دیه زن و مرد
در قانون مجازات اسلامی دیه قتل زن مسلمان نصف دیه مرد مسلمان تعیین شده است. علاوه بر این، دیه زن و مرد مسلمان هنگام وارد شدن آسیب به اعضا و منافع بدن اگر تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد مسلمان باشد یکسان است. با این حال اگر دیه از ثلث نرخ دیه کامل مرد بیشتر شود دیه زن مسلمان به نصف تقلیق می‌یابد.
با این حال در سال ۱۳۹۲ در تبصره‌ای مقرر شد که در شرایطی که فرد آسیب‌دیده یا فوت شده زن مسلمان باشد صندوق تامین خسارت‌های بدنی با حکم دادگاه موظف به پرداخت تفاوت دیه تا سقف دیه مرد مسلمان است. در حقیقت بر اساس این تبصره نرخ دیه زن و مرد مسلمان در سانحه‌ی رانندگی باید یکسان پرداخت شود.
صندوق تامین خسارت‌های بدنی نهادی مستقل و غیردولتی است که به منظور حمایت از زیان‌دیدگانی تاسیس شده است که به دلایل مختلف امکان دریافت خسارت را از طریق بیمه یا راننده مقصر ندارند. پس از بیمه شخص ثالث مهم‌ترین طرح تکمیل مسئولیت مدنی در حوادث رانندگی صندوق تامین خسارت‌های بدنی است.
در حوادثی که مشمول ماده ۲۱ قانون شخص ثالث می‌شوند این صندوق موظف به پرداخت خسارت بدون در نظر گرفتن جنسیت فرد است. در صورت ارائه بیمه‌نامه تا سقف مشخص شده در آن توسط شرکت‌های بیمه (بیمه‌گر) و مازاد آن توسط صندوق پرداخت خواهد شد.
انواع دیه
دیه در قانون مجازات اسلامی در شرایط مختلف متفاوت است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
- دیه جراحت: اگر جراحتی مانند کبودی، زخم و تورم توسط فردی به شخص دیگر وارد شود فرد مقصر باید دیه جراحت را بپردازد. تعیین مبلغ آن همانطور که اشاره شد بر اساس میزان جراحت و به تشخیص پزشکی قانونی صورت می‌گیرد.
- دیه منافع اعضا: اگر در حادثه‌ای یکی از حس‌های شخصی آسیب ببیند فرد مقصر موظف است دیه آن عضو را پرداخت کند. به طور مثال اگر توانایی دیدن یک نفر مختل شد اما به چشم او آسیبی نرسد فرد باید دیه چشم را پرداخت نماید. این دیه شامل انواع مختلفی مانند دیه شنوایی، دیه عقل، دیه بویایی، دیه صوت و گویایی و دیه بینایی است.
- دیه اعضای بدن: اگر عضوی که تنها یک عدد از آن در بدن انسان وجود دارد توسط فرد از بین برود باید دیه کامل پرداخته شود. با این حال فرد در صورت از بین بردن عضوی که دو عدد از آن در بدن انسان وجود دارد ملزم به پرداخت نصف دیه کامل است. اگر هر دو عضو از بین برود فرد موظف به پرداخت دیه کامل مرد مسلمان خواهد بود.
- دیه قتل: دیه قتل معادل دیه کامل مرد مسلمان است که میزان آن سالانه توسط قوه قضائیه اعلام می‌شود.
دیه کبودی
نرخ دیه کبودی بر اساس این مساله که در کدام یک از اعضای بدن رخ داده و چقدر نمایان باشد متفاوت است. در قانون مجازات اسلامی برای صدماتی که باعث تغییر رنگ پوست شوند دیه‌ای برای جبران خسارت در نظر گرفته شده است. سیاه شدن پوست صورت شش هزارم، کبود شدن آن سه هزارم و سرخ شدن آن یک و نیم هزارم دیه کامل است. تغییر رنگ پوست سایر اعضای بدن نصف موارد گفته شده است.
با این تفاسیر دیه کبودی‌ها و سیاهی‌های مختلف در سال ۱۴۰۰ با در نظر گرفتن دیه کامل اعلام شده به شرح زیر است:
- دیه سیاه شدن صورت بدون جراحت ۳ میلیون تومان است.
- دیه کبود شدن صورت ۱.۵ میلیون تومان است.
- دیه سیاه شدن سایر اعضای بدن ۱.۵ میلیون تومان است.
- دیه سرخ شدن اعضای بدن برابر با ۱۲۰ هزار تومان است.
به خاطر داشته باشید که رای دادگاه و نظر تخصصی پزشکی قانونی معیار تعیین دیه است و اعداد اعلام شده به صورت کلی است.
انواع دیه و جراحت وارد شده به سر و صورت
- دامغه: صدمه یا جراحتی که باعث پاره شدن کیسه مغز شود علاوه بر دیه شکستگی سر مشمول ارش پاره شدن کیسه مغز هم می‌شود.
- مامومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد. فرد مقصر در این شرایط ملزم به پرداخت یک سوم دیه کامل است.
- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و باعث نمایان شدن استخوان شود. در این شرایط فرد مقصر باید پنج صدم یک دیه کامل را پرداخت کند.
- هاشمه: اگر در حادثه‌ای استخوان شکسته شود اما جراحتی ایجاد نشود فرد مقصر باید ده صدم یک دیه کامل را پرداخت کند.
- منقله: اگر در شرایطی بدون جا به جا کردن استخوان درمان فرد میسر نباشد شخص مقصر باید پانزده صدم دیه کامل را بپردازد.
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. در این شرایط فرد مقصر باید چهار صدم دیه کامل را بپردازد.
- دامیه: اگر جراحت سطحی باعث بریدگی گوشت شود و همراه با خون کم یا زیاد باشد. در این شرایط فرد مقصر ملزم به پرداخت چهار صدم دیه کامل است.
- حارصه: اگر خراشی روی پوست رخ دهد بدون اینکه خون جاری شود. فرد مقصر موظف است یک صدم دیه کامل را در این حالت بپردازد.
- متلاحمه: اگر بریدگی عمیق گوشت رخ دهد اما به پوست نازک روی استخوان نرسد فرد مقصر باید سه صدم دیه کامل را به منظور جبران خسارت فرد آسیب‌دیده بپردازد.
همانطور که در بخش کبودی مطرح شد به جراحت‌های وارد شده به بدن به اندازه نصف جراحت‌های وارد شده به سر و صورت دیه تعلق می‌گیرد. برای مثال در شرایطی که جراحت به پوست نازک روی استخوان برسد (سمحاق) فرد مقصر ملزم به پرداخت یک صدم دیه کامل است.
دیه اعضای بدن در سال ۱۴۰۰
نوع صدمه و نرخ دیه هر کدام از آن‌ها بر اساس نرخ دیه کامل یک مرد مسلمان که در ابتدای سال اعلام می‌شود تعیین می‌شود. بر همین اساس نرخ دیه اعضای بدن در سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است:
- دیه شکستگی استخوان ترقوه در صورت التیام مطلوب ۱۹۲ میلیون ریال تعیین شده است.
- دیه شکستی ستون فقرات در صورت التیام مطلوب مبلغ ۴۸۰ میلیون ریال تعیین شده است.
- دیه شکستی دنده محیط بر قلب ۱۲۰ میلیون ریال و دیه شکستی سایر دنده‌های ۴۸ میلیون ریال تعیین شده است.
- دیه خردشدگی استخوان در صورت التیام مطلوب در سال ۱۴۰۰ برابر با ۶۴ میلیون ریال است.
- دیه شکستگی استخوان پا ۳۸۴ میلیون ریال تعیین گردیده است. دیه شکستگی استخوان دست هم همین مبلغ در نظر گرفته شده است.
- دیه شکستگی بینی ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال تعیین شده است.
- دیه قطع یک پا ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال در نظر گرفته شده است. دیه قطع یک دست هم همین مبلغ تعیین شده است.
پس از تعیین دیه توسط قاضی شخص مسئول موظف است در پایان مهلت قانونی مشخص شده دیه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت فرد آسیب‌دیده می‌تواند از او شکایت کند.
لازم به ذکر است که مبالغ گفته شده به صورت کلی بوده و نظر پزشکی قانونی و رای نهایی دادگاه معیار اصلی تعیین خسارت هر عضو است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر برخی از دیه‌های اعضای بدن می‌پردازیم.
دیه شکستگی بینی در سال ۱۴۰۰
اگر شکستن استخوان بینی فردی موجب فساد بینی و از بین رفتن آن شود همانطور که در بالا اشاره شد فرد مقصر موظف است دیه کامل را بپردازد. اگر استخوان بینی بدون هیچ عیب و نقصی درمان و اصلاح شود یک دهم دیه کامل مرد مسلمان باید پرداخته شود. با این حال اگر با عیب و نقص بهبود پیدا کند موجب ارش است. سایر شرایط شکستگی استخوان بینی به شرح زیر است:
- در صورت قطع کردن یا از بین بردن تمام بینی یا نرمه‌ی پایین استخوان بینی باید دیه کامل پرداخته شود.
- در صورت از بین بردن هر یک از پره‌های بینی یا پرده میان دو سوراخ باید یک سوم دیه کامل پرداخته شود.
- در صورت فلج کردن بینی باید دو سوم دیه کامل پرداخته شود.
- سوراخ کردن هر دو طرف بینی و پرده فاصل میان آن موجب یک سوم دیه کامل و در صورت بهبود موجب یک پنجم دیه کامل می‌شود. لازم به ذکر است در این حالت نباید فرد مقصر باعث از بین رفتن بینی یا نوک آن شود.
- دیه سوراخ کردن یک طرف بینی با پرده وسط آن یک پانزدهم دیه کامل است. در صورتی که بهبود پیدا نکند فرد مقصر ملزم به پرداخت دو نهم دیه کامل است.
- دیه از بین بردن نوک بینی نصف دیه کامل در نظر گرفته شده است.
- دیه سوراخ کردن یک طرف بینی یک نهم دیه کامل است که اگر بهبود پیدا کند فرد مقصر موظف به پرداخت یک بیستم دیه کامل است.
- دیه پاره کردن بینی یک سوم دیه کامل در نظر گرفته شده است که در صورت بهبود به یک دهم دیه کامل تقلیل می‌یابد. لازم به ذکر است که در این شرایط نباید بینی یا نوک آن از بین برود.
نرخ دیه ستون فقرات در سال ۱۴۰۰
شکستن ستون فقرات به معنی شکستن یک یا چند مهره از مهره‌های ستون فقرات است. لازم به ذکر است دیه شکستن مهره‌های گردن و استخوان دنبالچه به طور جداگانه محاسبه می‌شود.
دیه ستون فقرات بر اساس نوع و میزان خسارت و همچنین درمان‌پذیری آن متفاوت است. دیه شکستن ستون فقرات در صورتی که بهبود پیدا نکند معادل دیه کامل در نظر گرفته شده است. اگر آسیب وارد شده به ستون فقرات درمان نشود و همچنین منجر به از بین رفتن یکی از منافع شود ابتدا باید دیه شکستگی ستون فقرات و سپس دیه عوارض به وجود آمده پرداخت شود.
برای مثال اگر شکستن ستون فقرات باعث از بین رفتن توان راه رفتن یا کنترل ادرار فردی شود شخص مقصر موظف است علاوه بر پرداخت کامل دیه شکستگی ستون فقران دیه آسیبی را که به طور غیرمستقیم به شخص زیان‌دیده وارد کرده است بپردازد.
اگر شکسته شدن ستون فقرات منجر به فلج و بی‌حس شدن پاهای فرد آسیب‌دیده شود شخص مقصر باید علاوه بر دیه ستون فقرات نسبت به پرداخت دو سوم دیه کامل برای فلج شدن دو پا اقدام کند.
دیه دست و پا در سال ۱۴۰۰
نرخ دیه دست و پا مانند سایر اعضای بدن به نوع خسارت و محل آن بستگی دارد. برای مثال دیه شکستگی دست یا پا با دیه سوختگی آن‌ها متفاوت است. علاوه بر این از آنجایی که محل خسارت در محاسبه نرخ دیه در نظر گرفته می‌شود آسیب به مچ یا ساعد با یکدیگر متفاوت خواهد بود.
اگر در حادثه رانندگی شکستگی رخ دهد با توجه به این مساله که جراحت وارد شده جراحت منقله به شمار می‌آید ۷.۵ صدم دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد.
اگر پزشکی قانونی درصدی برای کارافتادگی و کاهش محدوده حرکتی تعیین کند به میزان آن درصد فرد آسیب‌دیده از دیه پا بهره‌مند می‌شود. با این حال احتمال در نظر گرفتن درصد از کارافتادگی در شکستگی پا بسیار پایین است زیرا به خسارت وارد شده به مرور زمان بهبود پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که استراحت طول درمان در بیمه شخص ثالث شامل هزینه نیست. در حقیقت هیچ مسئولیتی مبنی بر پرداخت خسارت بابت طول درمان به عهده بیمه‌گر گذاشته نشده است.
سخن آخر
در تصادف جرحی بر اساس قانون اصلاح بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه، بیمه‌گر راننده مقصر یا صندوق تامین خسارت‌های بدنی موظف است که پس از دریافت گزارش افسر پلیس راهور و گزارش سایر مقامات انتظامی و پزشکی قانونی (در صورت لزوم) نسبت به پرداخت حداقل ۵۰ درصد از دیه تقریبی به شخص زیان‌دیده اقدام کند. باقی‌مانده‌ی دیه پس از تعیین قطعی آن باید توسط شرکت بیمه پرداخته شود.
در تصادف فوتی قانون‌گذار به منظور تسهیل فرآیند پرداخت خسارت این اجازه را به بیمه‌گر داده است که در صورت توافق راننده مقصر و ورثه متوفی بدون نیاز به رای مراجع قضایی نسبت به پرداخت دیه اقدام کند.
لازم به ذکر است در تصادف خسارتی با توجه به مبلغ خسارت شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی مرجع رسیدگی به شکایت است. با این حال در تصادف جرحی یا تصادف فوتی پرونده ابتدا به دادسرا و سپس به دادگاه کیفری شماره دو فرستاده می‌شود.
قانون‌گذار برای حمایت از فرد آسیب‌دیده و جبران خسارت وی خرید بیمه شخص ثالث را اجباری اعلام کرده است. در حال حاضر دیگر نیازی به ارائه نسخه‌ی کاغذی بیمه شخص ثالث نیست. شما می‌توانید از طریق سامانه فروش آنلاین بیمه سل نسبت به خرید بیمه شخص ثالث شرکت‌های مختلف بیمه‌ای مانند بیمه ایران، بیمه پارسیان و بیمه دانا اقدام کنید.
